15. november 2022 av Erik Bolstad, sjefredaktør

Jusleksikon.no blir del av Store norske leksikon

Store norske leksikon har overteke nettstaden Jusleksikon.no, og kjem til å integrere innhaldet i Store norske leksikon. Overtakinga er del av ei større satsing på å forbetre og utvide juss-innhaldet i SNL.

Jusleksikon.no vart starta av Fredrik Ljone i 2012. Det er eit omfattande oppslagsverk med sentrale omgrep frå heile det juridiske fagområdet. Ambisjonane i prosjektet var å sikre fri tilgang til juridisk informasjon for å sikre rettstryggleik, i tillegg til å gjere jussen meir tilgjengeleg, på ein strukturert og lett forståeleg måte. Det er ambisjonar som er samanfallande med SNLs.

Jusleksikon.no har 2302 artiklar, som no vil bli gjennomgått og kvalitetssikra av juristar som er knytte til SNL, før dei blir publiserte på snl.no. Artiklane i Jusleksikon.no vil bli omdirigerte til snl.no når vi har ferdigstilt importen.

Det juridiske innhaldet i SNL har for varierande kvalitet i dag, og det er svært mange omgrep som ikkje er dekte. Juss er no eitt av dei høgast prioriterte områda i SNL, og innhaldet vil bli kraftig utvida i løpet av dei neste par åra. Overtakinga av Jusleksikon.no er ein del av denne satsinga.

18. oktober 202218. oktober 2022 av Erik Bolstad, sjefredaktør

50 000 nye bilete i SNL i år

Tal bilete i SNL frå 2010 til oktober 2022

For berre seks år sidan hadde knapt 10 prosent av artiklane i Store norske leksikon bilete. No har snart halvparten av artiklane bilete, og det er lagt til 50 000 bilete berre hittil i år.

Bilete er ein viktig del av eit leksikon. Det er forklarande illustrasjonar, portrettbilete av kjende folk, landskapsbilete frå kommunar og mange andre typar illustrasjonar som gjer at artiklane våre blir betre.

170 000 nye bilete på seks år

Vi har hatt ei storsatsing på bilete i fleire år, og dei siste seks åra har vi lagt inn 170 000 nye bilete:

I 2017 la vi til over 10 000 illustrasjonar som opprinneleg vart laga for papirleksikonet og 3100 portrettfoto frå Norsk biografisk leksikon. Dette var to svært store prosjekt, som mellom anna førte til at vi fekk tilgjengeleggjort bilete av rundt 1000 nordmenn som det ikkje fanst bilete av på internett frå før.

Kvar får vi bilete frå?

I åra etter har vi hatt mange ulike tilnærmingar for å få fleire bilete:

Vi har eit godt samarbeid med NTB, og har tilgang til heile det historiske biletarkivet deira.
Vi hentar bilete frå Getty Images, der kanskje særleg Hulton Archive har mykje fine bilete.
Vi har henta fleire tusen bilete frå Nasjonalbiblioteket og Digitalt Museum, to viktige norske kjelder.
Vi har brukt opne biletbasar som GBIF for å hente bilete av fuglar og dyr, og lukka basar som danske Biopix og fleire andre.
Vi hentar illustrasjonsfoto fra biletbasar som Shutterstock.
Vi har mange fagansvarlege som hentar bilete frå ei rekkje ulike kjelder til artiklane dei har ansvar for.
Vi har nokre få eksterne biletmedarbeidarar som legg inn bilete frå eige arkiv.
Vi får svært mange bilete av friviljuge bidragsytarar kvart einaste år. Dette er profesjonelle fotografar og amatørfotografar som sender inn bilete til oss. Tusen takk!

Vi prioriterer å betale for ein tilgang til ein del biletarkiv. Det gjer vi fordi SNL er blant dei få oppslagsverka som kan gjere desse bileta tilgjengelege for alle. Vi brukar sjølvsagt også svært mange bilete som er falt i det fri, eller har ein Creative Commons-lisens; på same måte som for eksempel Wikipedia.

Satsingar i 2022

I 2022 har vi fått inn særleg mange bilete innan biologi. Mange av desse kom i samband med prosjektet for å få artiklar om alle fuglar i verda i SNL. Vi arrangerte ein slags «Fugle-Tinder», der mange friviljuge hjelpte oss med å velje ut dei finaste bileta til artiklane.

Men det er ikkje berre innan biologi vi har satsa: Innan hovudkategorien Kunst og estetikk er det lagt til nesten 5000 nye bilete, i hovudsak av kunstnarar og verka deira (takk til BONO for litt av det!) Innan historie er det lagt til 4000 nye bilete, særleg portrettbilete av viktige historiske personar. Innan litteratur er det lagt til 3000 bilete av forfattarar. Og i geografi er det lagt til bilete av 1500 stader. Alt dette er tal for 2022 samanlikna med 2021.

Korleis fordeler bileta seg i SNL?

Hovudkategori	Andel med bilete 2018	Andel med bilete 2022	Auke i prosent	Auke i tal bilete	Tal bilete okt. 2022
Kunst og estetikk	33 %	62 %	29 %	18 402	30 498
Biologi	39 %	61 %	22 %	35 879	64 442
Sport og spel	31 %	60 %	29 %	2 657	4 585
Historie	31 %	57 %	26 %	8 367	19 006
Geografi	28 %	56 %	28 %	10 435	21 898
Næringsmiddel og hushaldning	42 %	53 %	11 %	454	1 624
Teknologi og industri	23 %	39 %	17 %	5 552	10 725
Religion og filosofi	22 %	39 %	17 %	1 886	4 528
Økonomi og næringsliv	18 %	36 %	18 %	1 094	1 990
Realfag	22 %	35 %	13 %	2 787	7 561
Språk og litteratur	19 %	34 %	14 %	4 757	8 355
Samfunn	19 %	33 %	14 %	4 106	8 313
Medisin	15 %	24 %	9 %	2 139	4 977
Psykologi	12 %	22 %	10 %	94	207
Sum	45 %	24 %	21 %		193 102

Korleis fordeler bileta seg etter lisens?

Mange spør om å få bruke bilete frå SNL. Her er eit overordna oversyn over kva andre kan bruke.

Lisens	Andel	Bilete
Begrensa gjenbruk	45 %	88 369
Creative Commons	37 %	72 175
Falt i det fri	16 %	32 286

Begrensa gjenbruk er bilete som i utgangspunktet berre kan brukast av SNL.
Creative Commons kan i hovudsak brukast av alle.
Falt i det fri er gamle bilete som kan brukast av alle.

Artiklar som har fått bilete

Eit lite utval av artiklar som var biletlause i 2018, men som har fått bilete i seg dei siste fire åra (sortert etter lesing).

30. august 202229. august 2022 av Erik Bolstad, sjefredaktør

Sumarlesing i leksikonet 🌞

Det er alltid gøy å sjå på kva som er mest lese i leksikonet i juli – når dei fleste er på ferie, og det er få på jobb og skule.

Topplistene i leksikonet er som regel dominert av skuleelevar, nyheitssaker eller andre hendingar. Det er ofte artiklar om tunge emne som er mest lesne, emne der det er ein fordel at det er ein fagperson som er forfattar.

På sumaren ser vi at lesemønstrene endrar seg, og topplista er mindre dominert av tunge emne.

Her er dei mest lesne artiklane i Store norske leksikon i sumar:

25. juni 202217. oktober 2022 av Erik Bolstad, sjefredaktør

Det tok oss 37 år, men no har vi ein artikkel om karelianismen

I fagtidsskriftet Bok og Bibliotek i 1985 fekk SNL relativt skarp kritikk fordi vi mangla ein artikkel om karelianisme, ei kunstretning i Finland frå 1890-åra til om lag 1920.

Les heile kritikken (langt grundigare enn dette lille eksempelet) hos Nasjonalbiblioteket.

I førre veke fekk SNL ein artikkel frå Allkunne om karelianismen, som kort tid etter vart oppdatert og utvida av fagansvarleg Morten O. Haugen. Det er sjeldan at det tek oss så lang tid å svare på kritikk 🙂

24. juni 202217. oktober 2022 av Erik Bolstad, sjefredaktør

Rekordtal for nynorskinnhald i Store norske leksikon

I over 100 år var Store norske leksikon (SNL) nesten berre på bokmål. Men etter at SNL og Nynorsk kultursentrum gjekk saman om ei satsing har talet på nynorskartiklar skote i vêret.

I 2020 inngjekk Nynorsk kultursentrum eit samarbeid med Store norske leksikon. Målet var å auke nynorskinnhaldet i SNL, slik at fleire møter nynorsk i kvardagen. Som ein del av satsinga vart nynorskleksikonet Allkunne ein del av SNL. No er jobben med å flytte Allkunne-artiklane inn i SNL ferdig, allkunne.no er lagd ned og SNL har 17 500 artiklar på nynorsk.

– Dette er det viktigaste arbeidet stiftinga gjer for å nå 16-åringar med nynorsk som hovudmål og alle andre som treng påliteleg innhald på nynorsk på nett. Våre medarbeidarar har saman med tilsette i Store norske leksikon gått gjennom kvar einaste artikkel, oppdatert innhaldet og gjort dei tilgjengelege for lesarane, seier direktør Per Magnus Finnanger Sandsmark i Nynorsk kultursentrum.

Bakgrunnen for samarbeidet var ei semje om at det gode innhaldet frå Allkunne fortente å nå ut til eit breiare publikum, som det gjer i SNL. SNL er Noregs største nettstad for kunnskapsformidling, med 600 000 lesne artiklar kvar dag. I tillegg var det eit ønske om å eksponere folk for begge dei norske skriftspråka som ein naturleg del av språkmangfaldet vi har her i landet.

– I tillegg er samarbeidet ei sikring av at den nynorske kulturhistoria blir dokumentert, seier Sandsmark. Med å ta i bruk både nynorsk og bokmål på alle fagområde i leksikonet styrkjer vi også norsk fagspråk og terminologi.

Den store auken speglar seg også i lesartala. I år vil det bli lese om lag 3,5 millionar artiklar på nynorsk på snl.no. Ein viktig og sjølvforsterkande effekt av samarbeidet er at fleire forfattarar og fagansvarlege no tek initiativ til å skrive på nynorsk. Førebelse analysar viser at det har lite å seie for lesinga av artiklane om dei er skrivne på nynorsk eller bokmål, ifølgje Bolstad.

Og fleire skal det bli. Framover skal institusjonane jobbe systematisk for endå meir nynorskinnhald i SNL. Målet er å doble talet på nynorskartiklar.

– Kunnskapsformidling på nynorsk er eit viktig satsingsområde for oss, sjølv om vi ikkje lenger driv eige leksikon. Gjennom samarbeidet med SNL skal Nynorsk kultursentrum bidra med dokumentasjon av den nynorske kulturhistoria, artikkelskriving og språkrettleiing og omsetjing av artiklar frå bokmål til nynorsk, avsluttar Sandsmark.

14. juni 2022 av Erik Bolstad, sjefredaktør

Allkunne er blitt del av Store norske leksikon

I 2020 inngjekk Nynorsk kultursentrum og Store norske leksikon eit samarbeid for å få meir nynorsk i SNL. Ein viktig del av samarbeidet var å flytte gode artiklar frå nynorskleksikonet Allkunne inn i SNL, slik at desse artiklane kunne få fleire lesarar.

Det tok godt over eitt år å få flytt over artiklane frå Allkunne til SNL, men 8. juni 2022 vart overflyttinga fullført og nettstaden allkunne.no lagt ned. No er det SNL som er nynorskleksikonet i Noreg.

1803 artiklar frå Allkunne er flytt over til SNL, som nye artiklar eller som utvidingar av eksisterande artiklar. 7000 artiklar frå Fylkesleksikon for Sogn og Fjordane er overleverte til Fylkesarkivet i Vestland. Alle artiklane er i tillegg overført til språksamlingane i Bergen og skal bli grunnlag for ordbøker og liknande korpus for nynorsk.

I tillegg til artiklane frå Allkunne har SNL òg omsett eller nypublisert 9900 artiklar på nynorsk dei siste to åra. Alt i alt er det no 17 500 nynorskartiklar i SNL. Til samanlikning var det rundt 26 000 artiklar i Allkunne, men hovudtyngda av desse var svært korte artiklar som opphaveleg kom frå eittbindsleksikonet Caplex.

Målet for samarbeidet mellom Nynorsk kultursentrum og SNL er at fleire skal lese nynorsk. Det har vi lukkast med: Lesartala for nynorskartiklar i SNL er no meir enn fire gongar høgare enn lesinga av heile allkunne.no til saman.

Les meir om kva Allkunne var i artikkelen om Allkunne i Store norske leksikon.

Vi har omdirigert lenker til allkunne.no vidare til riktig artikkel på snl.no, slik at folk som har gamle lenker framleis skal finne fram til det gode innhaldet frå Allkunne.

9. juni 202228. juni 2022 av Erik Bolstad, sjefredaktør

Pip, pip: No er det artiklar om alle fuglar i heile verda i SNL 🦆

No er det artiklar om absolutt alle fugleartar i verda i SNL. Det er nesten 11 000 ulike fugleartar alt i alt.

SNL hadde artiklar om alle fuglar som er nær Noreg frå før. Desse artiklane er relativt gode og utbygde. Så oppdaga vi at namneutvalet i Norsk ornitologisk foreining hadde laga norske namn til absolutt alle fuglar i verda. Eit imponerande arbeid!

Vi har eksperimentert med maskingenerert prosa i mange år. Dette er vanleg tekst i artiklar, men som er generert med script framfor ein forfattar.

Det er mange fordelar med å maskingenerere tekst: Vi kan oppdatere veldig mange artiklar samtidig, og vi kan halde eit veldig høgt presisjonsnivå dersom vi har gode databasar som er tilgjengelege. Utfordringa er å kombinere maskin- og menneskeskapt tekst på måtar som gjer at desse ikkje går i beina på kvarandre.

No har biolog Jon Peder Lindemann generert korte artiklar om alle fuglar i verda: Kvar dei bur, storleik, kva dei et, korleis dei legg egg og kvar dei bygg reira sine. Desse artiklane vil bli supplerte med bilete og utbreiingskart; og så kan fagfolka som arbeider for SNL gå laus og oppdatere med meir fagleg informasjon om desse fuglane.

Sjå alle fugleartiklane.

4. mars 20225. april 2022 av Erik Bolstad, sjefredaktør

Noregs største arkitekturleksikon

Dei siste to åra har ei gruppe arkitektar, med Per Rygh i spissen, oppdatert mange tusen arkitekturartiklar i Store norske leksikon. Artikkelbasen i SNL om arkitektur er blitt det aller største oppslagsverket om arkitektur som er laga i Norden nokon gong.

I 2019 fekk Store norske leksikon (SNL) overta dei digitale publiseringsrettane til Arkitekturleksikon. Dette bokverket vart skrive av arkitekt Arne Gunnarsjaa, og gjeve ut på Abstrakt Forlag.

Arkitekturleksikon var då det kom ut, det største leksikalske oppslagsverket om arkitektur som var gjeve ut i Norden nokon gong. I 2021 fullførte vi ein stor import der dei fleste av artiklane vart importert til SNL. Nokre av artiklane er nye oppslag i SNL, andre har blitt samskrive med oppslagsord vi hadde frå før, men var lite utbygd. Undervegs har mange av artiklane vorte utvida og oppdatert av dei fagansvarlege for arkitektur i leksikonet, Per Rygh, Ketil Moe, Ulf Grønvold, Anne Margrethe Sørseth og Helle Brænd Rabbås. Arkitekturleksikon hadde svært gode teikningar av kjende bygg, teknikkar og arkitektoniske omgrep, teikna av Gunnarsjaa sjølv. Desse teikningane har verkeleg gjort arkitekturstoffet vårt lettare tilgjengeleg for lesarane. I samband med importen er det lagt inn fleire tusen fotografi, som saman med teikningane har gjort leksikonet rikare og vakrare.

Arne Gunnarsjaa var mest kjend som forfattar av verka Arkitekturleksikon, Arkitekturhistorie, Norges arkitekturhistorie og Arkitekturguide for Norge og for å ha vore domkirkearkitekt ved Nidaros domkyrkjes restaureringsarbeider frå 1989 til 2006.

Kvifor satsar SNL på arkitektur?

Arkitekturstoffet i SNL var tidlegare relativt ujamnt. Noko var svært bra, andre område fanst ikkje, medan nokre artiklar var direkte dårlege. No er heile dette området i langt betre stand enn tidlegare.

Arkitekturen er uttrykk for skiftande stilretningar i tida, og eitt av dei beste uttrykka for samtidshistoria. Bygningane som er rundt oss påverkar oss, dei skapar debatt og arkitekturen pregar både bygd og by. Då skulle det berre mangle at eit fagredigert leksikon som SNL er gode på dette feltet òg.

Satsinga på arkitektur er ikkje avslutta. Mange av artiklane er blitt veldig mykje betre, men ein del arbeid står framleis att. Dersom du er arkitekturkyndig og har relevant fagbakgrunn kan du bidra i SNL.

2. februar 20227. februar 2022 av Erik Bolstad, sjefredaktør

Målform har liten innverknad på lesing av artiklar

Dei siste par åra er 1800 artiklar i Store norske leksikon omsett frå bokmål til nynorsk. No har vi analysert kva som har skjedd med lesinga av desse artiklane før og etter omsetjing, og ei førebels oppsummering er at målform har liten innverknad på lesinga.

Vi var spente på om artiklar som vart omsett til nynorsk ville få færre lesarar. Det har ikkje skjedd: I snitt får dei omsette artiklane fleire lesarar etter omsetjing, men har litt lågare vekst enn bokmålsartiklane.

Tre av de mest lesne nynorskartiklane i SNL

Analyse av omsette artiklar

Vi har sett på korleis lesing av artiklar som er omsette frå bokmål til nynorsk i perioden 2016 til sumaren 2021, har utvikla seg. Dette er artiklar der vi har datagrunnlag for minst 100 dagar etter omsetjing og kan samanlikne dette med den same perioden året før.

I analysen har vi fjerna mange artiklar fordi dei av ulike grunnar forkludrar resultata eller er lite signifikante. Analysen er gjord på 441 artiklar. Desse 441 artiklane vart lesne til saman 312 000 gongar i løpet av dei 100 dagane etter omsetjing. Til samanlikning vart dei lesne 277 000 gongar i den same perioden året før. I sum har altså artiklane auka 12 prosent i lesing etter omsetjing.

Men: Leksikonet aukar i lesing kvart år. Dersom vi korrigerer for den ålmenne auken i lesinga av leksikonet, ser vi at artiklane som er omsette, har 1,5 prosentpoeng lågare auke i lesing enn andre artiklar. Dette er eit lågt tal og truleg ikkje signifikant fordi datagrunnlaget er for lite.

Mange av artiklane blir svært mykje betre samtidig som dei blir omsette til nynorsk. Nokre av dei blir vesentleg lengre (når ein kort bokmålsartikkel frå SNL blir erstatta av ein lengre artikkel frå Allkunne), mange av dei får bilete, betre formatering og fleire lenker. Desse endringane gjer resultata vanskelegare å tolke, ideelt sett burde vi berre omsett artiklane for å kunne analysere om språk har innverknad på lesinga.

Vi har eit litt for tynt datagrunnlag, men vi forsøker oss likevel på ein førebels konklusjon om at omsetjing til nynorsk samla sett har liten verknad på lesinga.

Vi er usikre på konklusjonen: For nokre artiklar ser vi relativt stor nedgang i lesing etter omsetjing, men dette kan ofte forklarast med pandemien (den fyrste nedstenginga i mars og april 2020 hadde enorm verknad på lesartala våre), nyheitssaker eller TV-seriar. I andre tilfelle ser vi stor auke. Når vi får litt større datagrunnlag, vil vi kunne gje ein betre analyse.

Metode

Vi gjer ein automatisk analyse av nyleg oppdaterte artiklar kvar natt, mellom anna for å sjekke målform. Dersom artiklane inneheld typiske nynorskord som «ikkje» eller «Noreg» får dei eit nynorskpoeng, medan typiske bokmålsord gjev bokmålspoeng.

Totalt 1837 artiklar er omsette frå bokmål til nynorsk i perioden 2016 til sumaren 2021. Analysen er gjort på 441 artiklar. 1393 artiklar er fjerna fordi dei har låge lesartal (anten under 30 sidevisningar i perioden før omsetjing eller etter omsetjing). 3 artiklar er fjerna fordi lesartala vart sterkt påverka av pandemien. Dei 441 artiklane har 200 datapunkt kvar (sidevisningar per dag), til saman 88 200 datapunkt. Dei er samanlikna med 200 datapunkt for 182 000 artiklar, til saman 36 millionar datapunkt.

Vi har så samanlikna lesartal for artiklane 100 dagar etter omsetjing med den same perioden året før. Artikkelen om hinduisme vart for eksempel omsett frå bokmål til nynorsk 28. oktober 2020. Vi har då summert saman lesartal for denne artikkelen for perioden 29.10.2020 til 5.2.2021 (100 dagar etter omsetjing) og har samanlikna dette med data for perioden 29.10.2019 til 5.2.2020.

Samanlikningane mellom lesing av nynorskartiklane og heile leksikonet er gjord for dei same periodane. I hinduisme-eksempelet er altså utviklinga i lesing av hinduisme-artikkelen samanlikna med lesing av alle artiklar i dei same periodane.

Dei mest lesne nynorskartiklane i SNL

7. januar 20227. januar 2022 av Erik Bolstad, sjefredaktør

Tegneserie om SNL fra 2013

I 2013 lagde Ida Jackson flere tegneserier om leksikonet, redaksjonen, fagansvarlige m.m. for å forklare hva SNL-prosjektet egentlig handlet om.

I dag fant vi en av disse tegneseriene i et gammelt digitalt arkiv, og syntes det var så gøy å se dem igjen at vi fikk lyst til å dele. Noe har endret seg fra 2013, men mye er det samme.